.powrót na stronę główną.

Historia pisma, czyli sposobu utrwalania myśli i pojęć abstrakcyjnych za pomocą znaków, sięga początków kultury. Współczesne rodzaje pisma, z którymi każdy styka się codziennie, są owocem długiej ewolucji.

W czasach najdawniejszych porozumiewaniu się na odległość służyły początkowo znaki umowne - kolorowe sznurki, muszelki itp. Pierwocinami dzisiejszego pisma było pismo obrazkowe, oddające obraz samego przedmiotu. Było ono używane już w okresie młodszego paleolitu. Przekształciło się następnie w pismo wyrazowe, którego znaki odpowiadają całym wyrazom - przykładami tego rodzaju pisma jest pismo klinowe i pismo chińskie. Dalsza droga rozwoju pisma prowadzi przez pismo sylabowe, które z kolei osiągnąwszy wyższy poziom abstrakcji przekształciło się w system alfabetyczny, którym posługujemy się obecnie.

Etap przejściowy między pismem sylabowym a literowym stanowi pismo prasemickie, prototypem zaś wszystkich alfabetów literowych i bezpośrednim źródłem pisma jest alfabet fenicki. Około X - IX w. p.n.e. Grecy zasymilowali alfabet fenicki, dostosowując go do wymogów swojego języka. Ważnym etapem w dalszym rozwoju pisma jest rozszczepienie pisma greckiego na wschodnio- i zachodniogreckie.

Z grupy wschodniogreckiej wykształciła się m. in. słowiańska cyrylica i głagolica. Cyrylica, oparta na dużym alfabecie greckim, powstała ok. IX w. n.e. i używana była w krajach południowych i wschodniosłowiańskich. Następnie przeniknęła do Rosji w księgach religijnych. Zeświecczona odmiana cyrylicy, zatwierdzona przez Piotra I w 1710 r., zwana grażdanką, jest używana do dziś.

Rozwój pism zachodniogreckich datuje się na ok. VIII w. p.n.e., kiedy to Etruskowie przejęli pismo greckie, a następnie przekazali je Rzymianom. Rzymianie przekształcili alfabet grecki rozwijając własny alfabet o wysokim stopniu doskonałości. Twardym znakom greckim nadali kształty bardziej okrągłe, tworząc niedościgniony wzór pisma - kapitałę, używaną do napisów dedykacyjnych i nagrobkowych. Pismo kapitałowe stanowi pierwowzór dzisiejszego rodzaju liter zwanych antykwą i stało się klasycznym pismem narodów zachodnich. Dokładniejsze jego znaki można oglądać na łuku Tytusa i kolumnie Trajana w Rzymie.
Inne style pisma powstawały ze względu na posługiwanie się różnymi narzędziami i materiałami - tak na przykład powstało "capitalis-rustica", ryte stylusem na drewnianych tabliczkach pokrytych woskiem. Z konieczności upraszczało ono krój kapitały.

Litery minuskułowe, czyli alfabet "małych liter" utworzone zostały w szkole pisarskiej założonej przez Karola Wielkiego, czyli dopiero w VIII w. n.e. Tzw. karolińskie minuskuły stanowią prawzór nowszych liter podrzędnych.

W XIII w. pod wpływem stylu stosowanego w architekturze i sztukach pięknych ukształtował się rodzaj pisma zwany gotykiem. W XV w. powstaje pismo humanistyczne, czyli antykwa renesansowa - połączenie rzymskiej kapitały i karolińskiej minuskuły. W tym samym okresie powstaje też humanistyczna kursywa, czyli pismo ukośne. Do ukształtowania i rozpowszechnienia pisma w okresie średniowiecza przyczyniły się liczne skryptoria przyklasztorne, w których przepisywano księgi. Rękopisy te są swoistymi dziełami sztuki, gdyż oprócz treści niosą bogactwo formy - piękne kroje liter, układ tekstu na stronicach, zdobienie inicjałami i miniaturami.

Z chwilą wynalezienia druku ówczesne rękopisy stanowią wzór dla pierwszych ruchomych czcionek. Pierwodruki, czyli inkunabuły, naśladują księgi pisane ręcznie. Następnie rozwój pisma kroczy dwiema odrębnymi drogami - pismo odręczne oraz pismo czcionkowe, uzależnione od rozwoju techniki drukarskiej.

Opracowanie: Katarzyna Zakrzewska




.powrót do strony głównej.

  Capitalis-quadrata, IV w.
Capitalis-quadrata, IV w.

Capitalis-rustica, V w.
Capitalis-rustica, V w.


Pismo uncjalne, Vi w.
Pismo uncjalne, VI w.


Karolińska minuskuła, IX w.
Karolińska minuskuła, IX w.


Pismo humanistyczne
Pismo humanistyczne


Fraktura, XVi w.
Fraktura, XVI w.


Pismo gotyckie, XV w.
Pismo gotyckie, XV w.


Przemiana liter majuskułowych na minuskułowe
Przemiana liter majuskułowych
na minuskułowe